در قرآن کریم 77 بار واژه انسان و مشتقات آن بکار رفته است که در بیشتر موارد از انسان با مفاهیم توبیخ و توهین و بدی یاد شده است. مانند:
حقّاً که انسان سرکشى مىکند. (علق: 6) - که انسان نسبت به پروردگارش سخت ناسپاس است. (عادیات: 6) - که واقعاً انسان دستخوشِ زیان است. (عصر: 2)
توجیهی که برای این گونه تعابیر می شود این که خداوند خود انسان را خلق کرد و خود می داند که انسان چگونه موجودی است. از این رو، برای آنکه به انسان یاد آوری کند و نقاط ضعفش را بازگو کند، تعابیر آن چنان بکار برده است. در واقع این گونه تعابیر برای جلوگیری از غرور و سرکشی انسان بکار رفته است.
حال سوال مهم آنکه آیا خداوند علاوه بر یادآوری خصلتهای زشت انسان، راههای مقابله با این خصلتها را به انسان یاد داده است یا خیر؟
پاسخ آنکه آری ! خداوند در دستوراتی که ما با عنوان احکام فقهی، اخلاقی و اعتقادی می شناسیم، چگونه پاک زیستن و رستگار شدن را به انسان آموخته است.
از جمله این دستورات، وجوب روزه ماه رمضان در هر سال است. چون صفات پست انسانی در نهاد بشر نهفته است و هیچ گاه از او جدا نمی شود، لذا دستور روزه هم هر سال تکرار می شود تا بشر دائما در حال مبارزه با زشتی های خودش باشد. بنابر این، نباید شک کرد، کسانی که بدون عذر روزه رمضان را ترک می کنند، در نهایت موفق به دوری از رذایل انسانی نخواهند شد.
بعد از این مقدمه بیان می داریم که اگر انسان بخواهد یک روزه دار کامل باشد و به هدف از روزه که همان دوری از صفات زشت انسانی است، برسد، باید برخی از اعمال را در ماه مبارک رمضان رعایت کند. از جمله:
1. پرهیز از گناهان
هر گناهى، خشم و غصب الهى را بر می انگیزد؛ امّا در ماه مبارک رمضان، آلوده شدن به گناه، زشتى بیشترى دارد، بدین خاطر میهمان خدا نباید گرد گناه بگردد.
روزى پیامبر (ص) پیرامون ماه مبارک رمضان سخن مى گفت، امیر مؤمنان (ع) پرسید:
اى رسول خدا! برترین عمل در این ماه چیست؟
پیامبر (ص) پاسخ داد:
پرهیز از هر چه خدا حرام کرده است.(1)
با این وصف، بسیارى از روزه داران اگر دست از گناه نشویند، جز تشنگى و گرسنگى، طرفى نمى بندند.
2. انجام واجبات
دوّمین وظیفه روزه دار این است که بقیه دستورات الهى را نادیده نگیرد، چرا که هر کس روزه بگیرد اما نماز نخواند یا خمس ندهد یا مردم آزارى کند یا هر عمل قبیح دیگر انجام دهد، چنین روزه ای کامل نیست.
3. پرستش و نیایش
از دیگر اعمال روزه داری، نیایش و پرستش داوطلبانه است. فراوانى نمازها و دعاهاى ماه رمضان، گویاى اهمیّت آن است. روزه دار با ساییدن پیشانى به خاک و بالا بردن دست نیاز به سوی خالق هستی به خود یادآور می شود که فقط یک مخلوق ضعف است، پس تکبر نمی ورزد و همین رمز سعادت او است.
4. تلاوت قرآن
ماه رمضان، بهار قرآن است، قرآن و رمضان؛ پیوندى دیرینه دارند زیرا یکى از شبهاى مبارک رمضان، یعنى شب قدر ظرفیت نزول قرآن را دارا بوده و سزاوار است که روزه دار، این پیوند را نگسلد و با ترتیل آیه هاى روح بخش قرآن، جان و روح خود جلا دهد و به گفته آورنده قرآن:
کسى که یک آیه از قرآن را در ماه رمضان تلاوت کند، به اندازه اجر یک ختم قرآن در دیگر ماهها نصیبش مى شود. (2)
5. انجام عمل صالح
انجام عمل صالح سبب مقبولیت بیشتر روزه و کارآمدی بالاتر آن است. اعمالی همچون صدقه به فقرا و مستمندان، احترام به بزرگترها، مهربانى نسبت به کوچکترها، صله رحم، ترحّم به یتیمان، توبه و استغفار، افطارى دادن، خوش خلقى، مدارا نسبت به زیردستان، صلوات بر محمد و آل محمد و غیره(3)